Sengkalan
Sengkalan
yaiku pengetan angkaning taun kang arupa tetembungan utawa gambar.
Miturut dhasar petungane taun, sengkalan dibedakake dadi 2 :
1)
Sengkalan
candra sengkala
Sengkalan candra sengkala yaiku sengkalan kang nganggo dhasar petungan
lakune rembulan.
2)
Sengkalan
surya sengkala
Sengkalan
surya sengkala yaiku sengkalan kang nganggo dhasar petungan lakune srengenge.
Miturut
wujude sengkalan iku ana loro:
a. Sengkalan lamba
yaiku pengetan angkaning taun kang arupa tetembungan
b. Sengkalan memet yaiku pengetan angkaning
taun kang arupa gambar utawa pepethan.
Kang dirembug ing kene
mung mligi sengkalan lamba, yaiku angkaning taun kang dipengeti nganggo
tetembungan, kang lumrahe digunakake dening wong-wong Jawa ing jaman biyen. Ing jaman saiki arang banget
kang migunakake.
Tuladha:
Trus Kawarna Sabdaning Aji = taun
1749 (madege kabupaten Blora)
9
4 7 1
Song-song gora candra = 1799
Jawa (Serat Cemporet ; R.Ng. Ranggawarsita)
9
9 7 1
Putri Tata Trus
Manunggil = taun 1953
3
5 9 1
Katerangan :
Carane nemtokake angka taun iku saka tengen mangiwa.
Perlune pengetan taun nganggo
tetembungan (sengkalan) kayata:
a. Bisa kasalarasake karo
prastawa utawa lelakon kang dipengeti
b. Gampang dieling-eling
lan angel laline.
Dene tembung-tembung kang
kanggo sengkalan iku mung tembung-tembung kang dianggep nduweni watak wilangan,
kayata:
1. watak siji : barang kang cacahe siji, barang kang
awangun bunder: bawana, bumi,
srengenge, rembulan, jagad, Gusti Allah lan dasanamane, janma
manungsa.
2. watak loro : barang kang cacahe loro (mripat, tangan, kuping,
lsp)
3. watak telu : geni, barang-barang kang mawa geni
(panas)
4. watak papat : banyu, tembung-tembung kang ateges gawe
5. watak lima : buta, panah, angin
6. watak enem : araning rasa, tembung-tembung kang ngemu
surasa obah, tembung-tembung kang ateges kayu, araning sadpada (kewan sikile 6)
7. watak pitu : pandhita, gunung , pitu, nunggang, jaran
8. watak wolu : gajah, kewan rumangkang (reptil)
9. watak sanga : dewa, barang-barang kang dianggep bolong
(gapura), terus, lsp.
10. watak das (nol): tembung-tembung kang
ngemu surasa ora ana, ilang, langit, utawa dhuwur
Dene pandhapuke
tembung-tembung kang ana ing sengkalan iku nganggo paugeran cacahe 8, yaiku:
1. Paugeran Dasanama
Tembung-tembung kang tegese padha (nunggal
misah) kaanggep padha watak wilangane, kayata :
Pretiwi = kisma = pratala – 1
Angkasa
= langit = dirgantara – 0
2.
Paugeran Sastra (tulisan)
Tembung-tembung
kang padha panulise, kaanggep padha watak
wilangane, kayata :
Esti
(gajah) = esthi (sedya) – 8
3.
Paugeran wanda
Tembung-tembung
kang duweni wanda padha, kaanggep padha
watak wilangane, kayata :
Dadi = waudadi (segara) – 4
4.
Paugeran warga
Kang
nunggal warga (golongan) dianggep padha watak wilangane, kayata :
Ula
= baya – 8
5.
Paugeran karya (pakarti)
Baran
karo pakartine dianggep padha watak
wilangane, kayata :
Mripat
= mandeng – 2
6. Paugeran
sarana (piranti)
Piranti
lan gunane dianggep padha watak wilangane, kayata :
Ilat
= rasa = pait – 6
7.
Paugeran sipat
Barang
karo sipate dianggep padha watak wilangane, kayata :
Geni
= panas – 3
8.
Paugeran jarwa (teges)
Tembung
lan tegese dianggep padha watak wilangane, kayata :
Retu = oreg = geger = obah – 6
1.Ukara Ora Ganep (Elip)
Ukara ora ganep (Elip)
yaiku ukara kang mung duwe jejer bae, mung duwe wasesa bae, mung duwe
lesan bae, utawa ora duwe telu-telune.
Tuladha:
1. Duwe jejer tanpa wasesa
Bocah wadon sing pinter nembang Jawa iku.
2. Duwe wasesa
nanging tanpa jejer
Balia saiki!
3. Duwe lesan tanpa jejer lan wasesa
Layang ulem (upamane
4. Ora duwe wasesa, apa dene lesan (mung duwe katrangan)
Ing bale desa.(kanggo mangsuli pitakon, ”Perangkat Desa padha rapat ing endi?”)
B. Ukara-ukara elip iki klebu sing endi?
1. Saben dinten Senen
lan Kemis. =
…………………………..
2. Mangkata saiki
bae! =
…………………………..
3. Bocah lanang
sing pinter dhewe ing kelasku = …………………………..
4. Sholata ing mesjid
kene! =
…………………………..
5. Pak Guru
Basa Jawa sing daleme Sesa, Jepon. =
..........................................
2. Ukara Ganep
Ukara genep yaiku ukara
kang saora-saorane duwe jejer lan wasesa
Tuladha:
1. Novita ndedonga.
2. Fitria nggoreng peyek.
3. Handayani maca Al Qur’an ing mesjid.
Tuladha pangracuting ukara ganep:
Novita ndedonga
J W
Fitria nggoreng peyek
J W
L
Handayani maca Al Qur’an ing mesjid
J W L K papan
B. Gawea ukara kang ayahane tembung-tembunge kaya kasebut ing ngisor
iki!
1. JW
_____________________________________________________________
2. JWL
_____________________________________________________________
3. JWLK
_____________________________________________________________
4. KJWL
_____________________________________________________________
5. KJW
_____________________________________________________________
C. Ukara-ukara ing ngisor iki udhalen!
1. Prasetyo lungguh ing kursi.
_____________________________________________________________
2. Maca tulisan Jawa Yuliana
_____________________________________________________________
3. Nembang macapat, Yoga ing kelas
_____________________________________________________________
4. Rendhengan iki nggarap sawahe, Pak Tani
_____________________________________________________________
5. Susilo esuk mau sarapan pecel.
__________________________
Tidak ada komentar:
Posting Komentar